Morita

Morita Therapy

Μια μορφή ψυχοθεραπείας επηρεασμένη από το ΖΕΝ

«Ρεαλιστική δράση σημαίνει προσωπική ανάπτυξη»

Η μέθοδος Morita δημιουργήθηκε από τον Γιαπωνέζο ψυχίατρο Shoma Morita στις αρχές του εικοστού αιώνα. Ο ίδιος ήταν πρόεδρος του Ψυχιατρικού Τμήματος στην Πανεπιστημιακή Ιατρική Σχολή Jikei και επηρεάστηκε από τις ψυχολογικές αρχές του Ζεν. Η μέθοδος του αναπτύχθηκε αρχικά ως θεραπεία μιας μορφής νεύρωσης ονομαζόμενης shinkeishitsu. Κατά το τέλος του προηγούμενου αιώνα, οι εφαρμογές της θεραπείας Morita διευρύνθηκαν τόσο στην Ιαπωνία όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Η ίδια η θεραπεία εφαρμόζεται σε διάφορες μορφές. Οι ασθενείς με σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα ακολουθούν τη θεραπεία σε κάποιο νοσοκομείο ή κλινική, ενώ οι λιγότερο σοβαρές περιπτώσεις σε διαπροσωπική επαφή με τον θεραπευτή ή στα πλαίσια μιας ομάδας.

Ο Άνθρωπος στη θεραπεία Morita

Αυτό που μας διακρίνει ως ανθρώπινες υπάρξεις είναι η ικανότητα μας να σκεφτόμαστε και να αισθανόμαστε, να παίρνουμε αποφάσεις, να σχεδιάζουμε, να ελπίζουμε και να μετανιώνουμε, να γελάμε και να εργαζόμαστε, και πάνω απ' όλα να έχουμε επίγνωση όλων αυτών των δραστηριοτήτων μας. Έχουμε μια αυτεπίγνωση η οποία είναι χαρακτηριστικά ανθρώπινη, και η οποία μας επιτρέπει να παρατηρούμε τον εαυτό μας και ό,τι συμβαίνει μέσα του.

Στην πραγματικότητα, έχουμε την ικανότητα να εστιάζουμε την προσοχή μας στον κόσμο "έξω από εμάς", σ' αυτό που κάνουμε αυτή τη στιγμή, ή στη λειτουργία του ίδιου του νου μας. Αυτή η ροή της συνειδητότητας αποτελεί τη θεμελιώδη όψη του ανθρώπου, την ουσία της ύπαρξης του. Όπως και στη διδασκαλία του Ζεν, αυτή η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης "σκοτίζεται" προσωρινά λόγω άγνοιας, όταν ταυτίζεται με τα αντικείμενα της. Όταν η καθαρή επίγνωση ταυτιστεί με τις κινήσεις του νου, τα συναισθήματα, ή τα αντικείμενα του φυσικού κόσμου, η φυσική και απρόσκοπτη ροή της εμποδίζεται, με αποτέλεσμα το μπλοκάρισμα, την ανισορροπία, τη διαταραχή, τον πόνο.

Κυρίως, όμως, η ταύτιση κι ο εγκλωβισμός της καθαρής επίγνωσης γίνεται με τις κινήσεις του νου και τα συναισθήματα. Όπως και στην πρακτική του Ζεν, ο μόνος τρόπος για την απομάκρυνση της άγνοιας και την επάνοδο στην πρωταρχική κατάσταση, ή με άλλα λόγια, στην φυσική κατάσταση του ανθρώπου, είναι η αποταύτιση της συνείδησης από τα αντικείμενα της. Αυτό δεν σημαίνει άρνηση, καταπίεση ή απώθησή τους, αλλά αναγνώριση και αποδοχή. Όπως στην πρακτική του διαλογισμού Ζεν, όπου μαθαίνει κανείς να παρατηρεί, να αναγνωρίζει και να αποδέχεται κάθε τι που εμφανίζεται στο άνοιγμα της επίγνωσής του, και στη συνέχεια να επιστρέφει στην παρούσα στιγμή μέσω της επαφής με την αναπνοή ή την αίσθηση του σώματος, έτσι και στη θεραπεία Morita μαθαίνει να αναγνωρίζει και να αποδέχεται τα συναισθήματά του, και στην συνέχεια να επιστρέφει στην ολοκλήρωση της εργασίας που έχει πρακτικά να κάνει.

Βασικές Αρχές

Αν ξαφνικά ανακαλύψουμε ότι κερδίσαμε το λαχείο, το πιο πιθανό είναι να αισθανθούμε ευχάριστα αναστατωμένοι και πιθανώς ευτυχισμένοι. Αν όμως μάθουμε ότι κάποιο αγαπημένο πρόσωπο πέθανε, είναι πιθανό να νοιώσουμε λύπη και ψυχικό πόνο. Αισθήματα σαν κι αυτά αποτελούν φυσική ανταπόκριση στις περιστάσεις της ζωής και δεν χρειάζεται να προσπαθούμε να τα «διορθώσουμε» ή να τα «αλλάξουμε». Arugamama (αποδοχή της πραγματικότητας ως έχει) σημαίνει να αποδεχόμαστε τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας χωρίς να προσπαθούμε να τα αλλάξουμε ή να τα «δουλέψουμε».

Αυτό σημαίνει ότι αν νοιώθουμε κατάθλιψη, αποδεχόμαστε το αίσθημα της κατάθλιψης. Αν νοιώθουμε αγχωμένοι, αποδεχόμαστε το αίσθημα του άγχους. Αντί να στρέψουμε την προσοχή και την ενέργεια μας στην συναισθηματική μας κατάσταση, την κατευθύνουμε στην προσπάθεια να ζήσουμε τη ζωή μας καλά. Βάζουμε στόχους και κάνουμε βήματα προς την επίτευξη εκείνου που είναι σημαντικό, ακόμη κι όταν συνυπάρχουμε με δυσάρεστα συναισθήματα από καιρού σε καιρό.

• Τα συναισθήματα δεν ελέγχονται από τη θέλησή μας

Πίσω από πολλές Δυτικές θεραπευτικές μεθόδους υπάρχει η υπόθεση ότι είναι αναγκαίο να αλλάξουμε ή να τροποποιήσουμε την συναισθηματική μας κατάσταση πριν προχωρήσουμε στη δράση. Υποθέτουμε ότι πρέπει να «ξεπεράσουμε» τον φόβο προκειμένου να βουτήξουμε σε μια πισίνα, ή να αναπτύξουμε αυτοπεποίθηση ώστε να μπορέσουμε να κάνουμε μια δημόσια παρουσίαση. Στην πραγματικότητα όμως, δεν είναι απαραίτητο να αλλάξουμε τα συναισθήματα μας προκειμένου να δράσουμε. Σε τελική ανάλυση, οι ίδιες οι προσπάθειές μας να αλλάξουμε τα συναισθήματά μας μάς κάνουν συχνά να αισθανόμαστε ακόμη χειρότερα.

Από τη στιγμή που μάθουμε να αποδεχόμαστε τα συναισθήματά μας ανακαλύπτουμε ότι μπορούμε να δρούμε χωρίς να αλλάζουμε τη συναισθηματική μας κατάσταση. Αρκετά συχνά, η ίδια η δράση οδηγεί στην αλλαγή των συναισθημάτων. Για παράδειγμα, είναι φυσικό να αναπτύξει κανείς αυτοπεποίθηση όταν έχει κάνει επανειλημμένα κάτι με επιτυχία.

• Εγωκεντρισμός και Πόνος

Στη Δυτική ψυχοθεραπεία υπάρχουν πολλοί χαρακτηρισμοί οι οποίοι φιλοδοξούν να διαγνώσουν και να περιγράψουν την ψυχολογική λειτουργία κάποιου - καταθλιπτικός, ιδεοληπτικός, καταναγκαστικός. Πολλοί από εμάς αρχίζουμε να χαρακτηρίζουμε τους εαυτούς μας με αυτόν τον τρόπο, αντί να διερευνούμε την ίδια την εμπειρία μας. Αν παρατηρήσουμε την εμπειρία μας, ανακαλύπτουμε ότι διαθέτουμε μια ροή επίγνωσης η οποία αλλάζει κάθε στιγμή. Όταν ασχολούμαστε υπερβολικά με τον εαυτό μας, η προσοχή παύει να ρέει ελεύθερα και παγιδευόμαστε από την νοσηρή επικέντρωση στον εαυτό. Όσο περισσότερο προσέχουμε τα συμπτώματά μας (για παράδειγμα, το άγχος μας), τόσο περισσότερο πέφτουμε σ' αυτή την παγίδα. Όταν απορροφούμαστε σ' αυτό που κάνουμε, δεν είμαστε αγχωμένοι γιατί η προσοχή μας είναι στραμμένη στη δραστηριότητα. Όταν όμως προσπαθούμε να «καταλάβουμε» ή να «διορθώσουμε» ή να «επεξεργαστούμε» τα συναισθήματα και τα προβλήματα, η επικέντρωση στον εαυτό αυξάνεται και δυναμώνει. Αυτό οδηγεί συχνά σε ακόμη περισσότερο πόνο και όχι σε ανακούφιση. Πώς μπορούμε να απελευθερωθούμε από μια τέτοια επικεντρωμένη στον εαυτό προσοχή;

Shinkeishitsu

Η θεραπεία Morita είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική σε ένα είδος νεύρωσης που ονομάζεται shinkeishitsu. Οι άνθρωποι που πάσχουν απ΄αυτή μπορεί να παραπονούνται για δειλία, αϋπνία, ανικανότητα, αδυναμία, έλλειψη συγκέντρωσης ή και γενικευμένο άγχος. Πολύ κοινοί είναι επίσης διάφοροι φόβοι, περιλαμβανομένου του φόβου για τη διάπραξη λάθους, για το κοίταγμα των άλλων στα μάτια, για την έξοδο απ' το σπίτι και αρκετών άλλων.

Ως αποτέλεσμα τόσο κληρονομικών παραγόντων όσο και προσωπικών εμπειριών, μερικοί άνθρωποι αναπτύσσουν μια εσωστρεφή τάση την οποία ο Morita ονόμασε "βασική υποχονδριακή διάθεση", ένα υποβόσκον χαρακτηριστικό το οποίο χρωματίζει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν τον κόσμο. Το ξεκίνημα της νεύρωσης δεν χρειάζεται να είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός, όπως ένας ανεκπλήρωτος έρωτας ή μια σημαντική επαγγελματική αποτυχία. Μικρές αγχώδεις καταστάσεις που βιώνουμε συνήθως στην καθημερινή κοινωνική μας ζωή, είναι συχνά επαρκείς για να προκαλέσουν τα συμπτώματα.

Για παράδειγμα, κάποιος ασθενής παρουσίασε ένα φόβο για το κοκκίνισμα του προσώπου του όταν κάποιος φίλος του τού είπε ότι η παρουσία του ήταν πολύ καλή. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στο κοκκίνισμα μπροστά στον κόσμο, το οποίο δεν είναι σπάνιο, και στον φόβο για το κοκκίνισμα αυτό. Μόνον όταν κάποιος ανησυχεί για το κοκκίνισμα και προσπαθεί εναγώνια να το εξαφανίσει, χαρακτηρίζεται ως sinkeishitsu.

Ο τυπικός sinkeishitsu ασθενής εμφανίζεται ως ντροπαλός και νευρικός, αλλά και έχοντας δυνατή θέληση, μεγάλες φιλοδοξίες και την ανάγκη να μην προκαλεί προβλήματα στους άλλους. Δεν μένει ικανοποιημένος σε μια παθητική συμβίωση με το πρόβλημά του (είτε πρόκειται για τον φόβο για το κοκκίνισμα, για τη διάπραξη λάθους ή για οτιδήποτε άλλο), αλλά ασχολείται μαζί του γιατί τον απασχολεί. Έχει έντονη ανάγκη να είναι καλύτερος απ' τους άλλους, να είναι χρήσιμος στην κοινωνία, να διάγει μια επιτυχημένη και υγιή ζωή. Διακατέχεται απ' αυτό που ο Morita ονόμασε "μεγάλη ζωτική δύναμη". Επειδή συγκρίνει το εσωτερικό του αίσθημα ανεπάρκειας με τις μεγάλες φιλοδοξίες του, είναι συνεχώς ανικανοποίητος με τον εαυτό του.

Αν η βασική υποχονδριακή διάθεση βρίσκεται πίσω από την εμφάνιση αυτής της μορφής νεύρωσης, εκείνο που προκαλεί την εμφάνιση των συμπτωμάτων είναι ο ψυχολογικός μηχανισμός της "ανταγωνιστικής δράσης του νου". Η ονομασία αυτού του μηχανισμού σημαίνει απλά ότι όταν εστιάζουμε αγχωμένα την προσοχή μας πάνω σε κάποιο νοητικό ή σωματικό πρόβλημα, γινόμαστε πιο ευαίσθητοι σ΄αυτό. Αυτή η αυξημένη ευαισθησία έχει ως αποτέλεσμα να στρέψουμε γεμάτοι άγχος ακόμη περισσότερη προσοχή πάνω του, δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο. Η προσοχή του ασθενούς "εγκλωβίζεται" ή "φυλακίζεται" από το ίδιο το πρόβλημα.

Συνοψίζοντας μερικά από τα χαρακτηριστικά των ασθενών sinkeishitsu: Έχουν βασικά ευαίσθητη φύση. Προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τις ανεπιθύμητες εμπειρίες με τη δύναμη της θέλησής τους. Σκέφτονται συνεχώς τον εαυτό τους και του ασκούν κριτική. Συγκρίνουν αυτό που θα έπρεπε να είναι με αυτό που είναι και εστιάζονται στο πρώτο. Μπαίνουν στον φαύλο κύκλο της προσοχής και της ευαισθησίας. Υπερβάλουν στην περιγραφή των συμπτωμάτων, όπως της αϋπνίας, της ανορεξίας, της δυσκοιλιότητας κοκ. Δεν φανερώνουν διανοητική διαταραχή ή απουσία συναισθημάτων. Σε κάποιο βαθμό, όλοι μας μπορούμε να δούμε τον εαυτό μας με αυτά τα χαρακτηριστικά σε κάποιες περιόδους της ζωής μας.

Συμπέρασμα

Σε τελική ανάλυση, ο επιτυχημένος μαθητής της θεραπείας Morita μαθαίνει να αποδέχεται τις εσωτερικές διακυμάνσεις των σκέψεων και των συναισθημάτων, και να εδραιώνει τη συμπεριφορά του στην πραγματικότητα και στον σκοπό της στιγμής. Η θεραπεία δεν καθορίζεται από την ανακούφιση από την ενόχληση ή από την επίτευξη κάποιας ιδανικής συναισθηματικής κατάστασης, αλλά από την ανάληψη δημιουργικής δράσης μέσα στη ζωή, γεγονός που βοηθάει κάποιον να ζήσει μια γεμάτη νόημα ύπαρξη, και όχι να κυριαρχείται από τις συναισθηματικές του καταστάσεις.

Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται από τους θεραπευτές Morita ποικίλουν. Στην Ιαπωνία υπάρχει συχνά μια περίοδος κατάκλισης σε απομόνωση πριν ο ασθενής αρχίσει την συμβουλευτική, τη διδασκαλία και την εργασιοθεραπεία. Στη Δύση υπάρχει μόνο η συμβουλευτική και η εκπαιδευτική πλευρά, με έμφαση στην ανάπτυξη βοηθητικών δεξιοτήτων, την εκμάθηση εργασίας με προσοχή και επίγνωση, και την πραγματοποίηση βημάτων προς εκπλήρωση στόχων και σκοπών. Για τον λόγο αυτόν, η θεραπεία Morita αναφέρεται μερικές φορές ως η ψυχολογία της δράσης.

Τις τελευταίες δεκαετίες στη Δύση, η θεραπεία Morita έχει διευρύνει την οπτική της, έτσι ώστε να μπορεί να φανεί χρήσιμη όχι μόνο σε όσους έχουν ψυχολογικά προβλήματα, αλλά και σε όσους θέλουν να προχωρήσουν την προσωπική ανάπτυξη και αυτογνωσία τους. Σε αρκετές περιπτώσεις συνδυάζεται με τον διαλογισμό Ζεν ή με την μέθοδο Naikan - τεχνική ενδοσκόπησης και αυτοεξέτασης -, προκειμένου να δημιουργήσει ένα ισορροπημένο συνδυασμό στοχασμού και δράσης. Μέσα απ΄τον συνδυασμό αυτόν ο άνθρωπος μπορεί να εκδηλώσει το κρυμμένο δυναμικό του, ζώντας μια ζωή γεμάτη επίγνωση και δημιουργικότητα.

Σε γενικές γραμμές, όσο πιο δυνατά επιθυμούμε κάτι, τόσο περισσότερο θέλουμε να πετύχουμε, και τόσο μεγαλύτερο είναι το άγχος μας μην αποτύχουμε. Οι ανησυχίες και οι φόβοι μας μάς υπενθυμίζουν τη δύναμη των θετικών επιθυμιών μας....Τα άγχη μας είναι απαραίτητα παρά την ενόχληση που μας δημιουργούν. Το να προσπαθούμε να φύγουμε μακριά τους δεν είναι ό,τι πιο έξυπνο. Η θεραπεία Morita δεν είναι ακριβώς μια ψυχοθεραπευτική μέθοδος που μπορεί να μας βοηθήσει να ξεφορτωθούμε τα «συμπτώματα.» Είναι περισσότερο μια εκπαιδευτική μέθοδος ικανή να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε τους περιορισμούς που θέτουμε οι ίδιοι στον εαυτό μας. Με τη βοήθεια των μεθόδων της Morita μαθαίνουμε να αποδεχόμαστε την φυσικότητα του εαυτού μας.