Ο Καθιστός Διαλογισμός ΖΑΖΕΝ
Ξεχάστε οποιαδήποτε πρακτική στηρίζεται στη διανοητική γνώση, ή που τρέχει πίσω από λέξεις και ακολουθεί μόνο το γράμμα των πραγμάτων. Αντίθετα, μάθετε να κάνετε αυτή τη στροφή που ρίχνει φως μέσα σας και σας αποκαλύπτει την αληθινή σας φύση. Νους και σώμα θα εξαφανιστούν, και το αληθινό σας πρόσωπο θα εμφανιστεί.
Το Ζεν είναι πέρα απ' τον δυϊσμό. Είναι η απόλυτη απλότητα που ανοίγει την πόρτα στην απόλυτη σοφία. Αυτή η πόρτα, το πλήρες νόημα του καθίσματος Ζεν, είναι «απλά κάθομαι». Καθίστε και μην κάνετε τίποτα άλλο. Για πολλούς, το Ζεν δεν είναι παρά μια ακόμη ανατολίτικη θρησκεία, όμως, παρ' ότι αναπτύχθηκε μέσα στην πιο παλιά από τις Βουδιστικές παραδόσεις, είναι σαν την πηγή που βγάζει συνέχεια δροσερό νερό. Είναι πάντα σύγχρονο, πάντα ζωντανό. Το Ζεν δεν είναι συλλογιστική, θεωρία, ή ένα σύνολο ιδεών. Δεν είναι γνώση που μπορεί να συλληφθεί με τον νου. Είναι μόνο άσκηση, πρακτική, η οποία δεν είναι άλλη από το ζαζέν, το κάθισμα.
Ζεν είναι η επαναδημιουργία του εαυτού μας, η κατανόηση του αληθινού εαυτού, και όχι ασκητισμός ή αυτό-τιμωρία. Είναι η πόρτα για την ειρήνη και την ελευθερία. Η μόνη επανάσταση που αξίζει είναι εκείνη που στρέφεται προς τα μέσα. Είναι η επανάσταση του νου μας και προκύπτει από την πρακτική του Ζεν, μιας βαθιάς φιλοσοφίας που δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή μέσω μόνο της λογικής σκέψης.
Ποια είναι η πρακτική του Ζεν, τι είναι το ζαζέν; Ο όρος Ζεν έρχεται από το κινέζικο ch'an, κι αυτό με τη σειρά του από το σανσκριτικό dyana, το οποίο αντιστοιχεί στην κατάσταση του «νου σε θεωρία». Δεν πρόκειται για συγκέντρωση με την έννοια της παντελούς απουσίας σκέψεων, αλλά μάλλον για την δυνατότητα του νου να παρατηρεί - να θεωρεί, δηλ. να βλέπει - χωρίς να εγκλωβίζεται στο αντικείμενο της όρασης του, ταυτιζόμενος μαζί του. Πρόκειται για μια πολύ λεπτή εργασία, πολύ απαλή και ευγενική, η οποία δεν έχει καθόλου βία και καταναγκασμό. Επειδή, όμως, είναι τόσο λεπτή, είναι και πολύ δύσκολη.
Το «ζα» σημαίνει «καθισμένος», και έτσι ζαζέν είναι η κατάσταση «θεωρίας» στην οποία έρχεται κανείς καθισμένος. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι εξαντλείται μόνο στην καθιστή στάση. Είναι, όμως, η καθιστή στάση - «το κάθισμα» -, που αποτελεί το εργαστήρι της θεωρίας. Όταν αυτό εδραιωθεί, όταν πολυκαιρίσει, δίνει την δυνατότητα στον νου να στέκεται με προσοχή και να «βλέπει» κάθε στιγμή, είτε κανείς κάθεται, στέκεται όρθιος, βαδίζει, ή είναι ξαπλωμένος.
Το Ζεν είναι το ζαζέν. Αυτό σημαίνει ότι η πρακτική του καθίσματος είναι το πιο πολύτιμο πράγμα που διαθέτουμε στην πορεία μας. Είναι αυτή η ίδια η πορεία μας, η οποία γίνεται ο Δρόμος μας που τον βαδίζουμε καθισμένοι σε «θεωρία». Το Ζεν είναι πολύ απλό, και γι' αυτό πολύ δύσκολο. Δύσκολο μέχρι να μάθουμε να αφήνουμε τη στάση της επιλογής, μέχρι να μάθουμε να ανοίγουμε συνεχώς το «χέρι της σκέψης», επιτρέποντας στον νου να βρει την πρωταρχική του κατάσταση. Είναι πάντα εκεί, είναι πάντα εδώ και τώρα, όμως, το «χέρι της σκέψης» που κρατιέται σφικτά κλειστό δεν την αφήνει να φανεί. Είναι λάθος να πούμε ότι με το κάθισμα πετυχαίνουμε κάτι. Είναι λάθος να εννοούμε ότι η πρωταρχική κατάσταση του νου στην οποία ερχόμαστε κατά τη διάρκεια του ζαζέν, είναι μια επίτευξη, ένα δημιούργημα. Δεν είναι κάτι έξω από εμάς που το πετυχαίνουμε με το κάθισμα. Είναι πάντα εδώ, είναι η ουσία της ύπαρξης μας, καλυμμένη κάτω από έναν νου που κρατάει σφικτά στο χέρι του τις σκέψεις. Εκείνο που μαθαίνουμε να κάνουμε στο κάθισμα, είναι να ανοίγουμε αυτό το χέρι ξανά και ξανά, μέχρις ότου μπορέσουμε να το κρατάμε ανοικτό κάθε στιγμή της ζωής μας. Τότε μπορούμε να πούμε ότι ζούμε αληθινά, ρέοντας στη ροή της κάθε στιγμής.
Το Ζεν είναι πέρα από τον δυϊσμό. Είναι η απόλυτη απλότητα, η οποία ανοίγει την πόρτα στην απόλυτη σοφία. Η πόρτα αυτή, που είναι και το πλήρες νόημα του ζαζέν, είναι το shikantaza, απλώς κάθομαι. Τι είναι το «απλώς κάθομαι», όμως;
Η βασική διδασκαλία στο Ζεν είναι: «Για ποιο λόγο; Για τίποτα», για κανέναν συγκεκριμένο λόγο, για κανένα σκοπό και κανένα πλεονέκτημα. Όλοι προσπαθούν συνεχώς για κάποιο σκοπό, για κάποια ιδέα, για κάποιο αντικείμενο, όλοι θέλουν να δώσουν και να πάρουν. Η πιο βαθιά, όμως, πνευματική ζωή, πετυχαίνεται μόνο όταν δεν υπάρχει επιδίωξη απόκτησης, και όταν δεν υπάρχει φόβος για κάτι να χαθεί. Αν ανοίξουμε τα χέρια μας, όλη η άμμος της ερήμου μπορεί να περάσει από μέσα τους. Αν τα κλείσουμε, θα νοιώσουμε την τραχιά υφή της. Η παραμικρή ιδέα για κατακράτηση, για απόκτηση, είναι εμπόδιο. Αν θέλουμε να εναρμονιστούμε με τη ζωή γύρω μας και μέσα μας, πρέπει να μάθουμε να αφήνουμε, να ανοίγουμε το χέρι της σκέψης. Τότε έρχεται η ενότητα, τότε μπορούμε να ποτιστούμε από τη ζωντανή ενέργεια που διαπερνάει τους κόσμους.