Open View
Συγκέντρωση και Παρατήρηση
Το σημαντικότερο εργαλείο της εσωτερικής εργασίας είναι η παρατήρηση ή πιο σωστά, η αυτοπαρατήρηση. Είναι το μέσο για να γνωρίσουμε καλά αυτό που νομίζουμε ότι είμαστε, προκειμένου να αποταυτιστούμε, να το υπερβούμε και να πραγματώσουμε τον αληθινό εαυτό. Χωρίς αυτή την καλή και βαθιά γνώση δεν μπορεί να γίνει ουσιαστική υπέρβαση και πνευματική πραγμάτωση.
Μπορεί να υπάρχουν σημαντικές και βαθιές ενοράσεις για τη φύση του Εαυτού και της εκδήλωσής του, αλλά δεν μπορεί να υπάρξει μόνιμη παραμονή στην κατάσταση της φυσικής παρουσίας. Γιατί; Γιατί δεν έχει υπάρξει ουσιαστική και πλήρης αποταύτιση από τον εγωικό εαυτό, ο οποίος συνεχίζει να έλκει με δύναμη τη συνείδηση και να την εγκλωβίζει στις παγιωμένες του δομές. Όσο ψευδαισθησιακός είναι αυτός ο μικρός εαυτός, άλλο τόσο είναι ικανός να εγκλωβίζει τη συνείδηση και να θολώνει την καθαρότητα της παρουσίας.
Όμως, είναι μέσα στις δυνατότητες του ανθρώπου να απεγκλωβίσει την επίγνωση από το εγωικό όνειρο και αυτός είναι ο στόχος όλων των πνευματικών δρόμων στην ιστορία της ανθρωπότητας. Το κατεξοχήν εργαλείο σ' αυτή την εργασία απελευθέρωσης είναι όπως είπαμε η παρατήρηση και ιδιαίτερα η αυτοπαρατήρηση. Πώς γίνεται η εργασία αυτή; Είναι κάτι που μπορεί ο καθένας να κάνει; Είναι κάτι που απαιτεί συγκεκριμένες συνθήκες; Ποια είναι η σχέση της με τον διαλογισμό; Ποια είναι η σχέση της με το Ζεν;
Παρότι το Ζεν εξακολουθεί να περιβάλλεται από μια αύρα ανατολίτικου μυστηρίου, στην πραγματικότητα είναι πολύ απλό. Το πρόβλημα με όλους τους πνευματικούς δρόμους είναι ότι επειδή αναπτύσσονται σε συγκεκριμένα εθνικά και πολιτισμικά πλαίσια, κινδυνεύουν να ταυτιστούν μαζί τους, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να διακρίνει κανείς την ουσία από το περίβλημα. Αναμφίβολα, κάποιες μορφές και συνήθειες μπορεί να είναι βοηθητικές στη μελέτη και πρακτική εφαρμογή της ουσίας του πνευματικού δρόμου, πολλές άλλες όμως μπορεί να είναι αιτία για σοβαρές παρερμηνείες και λοξοδρομήσεις.
Είχα ακούσει πριν χρόνια κάποιον να λέει, «κάθε τι γιαπωνέζικο είναι Ζεν». Τότε δεν συνειδητοποίησα τι ακριβώς εννοούσε λέγοντας το, αλλά χρόνια αργότερα είδα την παγίδα στην οποία πέφτει εύκολα κανείς αν υπερταυτιστεί με τις μορφές και χάσει επαφή με την ουσία. Ο περισσότερος κόσμος ταυτίζει το Ζεν με την Ιαπωνία, την Κίνα, την Κορέα ή κάποια άλλη χώρα της ανατολής. Όμως, το Ζεν δεν είναι πολιτισμική έκφραση αλλά συνειδησιακή κατάσταση. Αναμφίβολα, αυτό που γνωρίσαμε ως Ζεν στη δύση έρχεται από τις χώρες που ανέφερα, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν περιορίζεται στα συγκεκριμένα μορφικά πλαίσια που δημιουργήθηκαν σε κάθε χώρα και λαό μέσα στους αιώνες. Εξ' άλλου, ακόμη και μεταξύ των μορφών αυτών υπάρχουν ομοιότητες και μεγάλες διαφορές τόσο στα εξωτερικά στοιχεία όσο και στις μεθόδους πρακτικής. Ποια είναι σωστή και ποια λάθος;
Η απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα βρίσκεται στις ρίζες της συγκεκριμένης παράδοσης. Πηγαίνοντας στην πηγή βρίσκουμε το νερό να ρέει καθαρό όπως πάντα. Ο δρόμος του Ζεν είναι η καρδιά της διδασκαλίας και πρακτικής που δίδαξε ο Βούδας, και που έχει ως στόχο την αφύπνιση και την απελευθέρωση. Αφύπνιση από την κατάσταση ύπνου στην οποία βρίσκεται ο άνθρωπος, και απελευθέρωση από τον πόνο που βιώνει μέσα στο εγωικό του όνειρο.
Η πρακτική είναι απλή και αποτέλεσε πάντα την καρδιά του Ζεν - το Ζαζέν: ο διαλογισμός όπως τον δίδαξε ο Βούδας, χωρίς πολυπλοκότητες, στοχασμούς, αναλύσεις ή οραματισμούς. Η συνεχής εξάσκηση σε δύο καταστάσεις: την ησυχία του νου και την καθαρή όραση. Γιατί ησυχία του νου και όχι μόνο καθαρή όραση; Ρωτάνε μερικοί. Γιατί απλά, όσο ο νους είναι ταραγμένος και ανήσυχος δεν μπορούμε να δούμε. Ή, δεν μπορούμε να δούμε σε βάθος, ή δεν μπορούμε να διατηρήσουμε την κατάσταση της καθαρής όρασης. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να δίνουμε τη δυνατότητα στον νου να καταλαγιάζει, να ηρεμεί. Τότε είναι σαν να αναδύεται η καθαρή επίγνωση, η οποία στην πραγματικότητα ήταν πάντα εκεί αλλά δεν μπορούσαμε να την συνειδητοποιήσουμε λόγω της φασαρίας του νου.
Σε ορισμένους λοιπόν πνευματικούς δρόμους δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην εξάσκηση της παρατήρησης χωρίς όμως να δίνεται σημασία στην ησυχία του νου. Αυτό συμβαίνει και σε ορισμένες ομάδες Ζεν, όπου υπερτονίζεται από την αρχή η πρακτική του «απλώς κάθομαι». Μόνο που έτσι μπορεί να δαπανήσει κανείς χρόνια εξάσκησης χωρίς να συνειδητοποιεί ότι ο νους παραμένει το μεγάλο αφεντικό. Κάποιες ενοράσεις και εμπειρίες ξεγελούν, μη συνειδητοποιώντας ότι ακόμη και τότε είναι ο νους που έρχεται τρέχοντας να εξηγήσει και να αποθηκεύσει στη μνήμη την συγκεκριμένη εμπειρία. Μα τι είναι η πολυπόθητη αφύπνιση; Μια εμπειρία που συνέβη και πέρασε, και τώρα έχω απλά την ανάμνηση της; 'Η, η άμεση εμπειρία της κάθε στιγμής γυμνής από κάθε προϊδέαση και νοητικό σχολιασμό;
Η πρακτική του Ζεν όπως δόθηκε από τον ίδιο τον Βούδα περιλαμβάνει την ησυχία του νου και την καθαρή όραση, σαν τα βήματα που κάνουμε με τα δύο πόδια. Δεν είναι και πολύ άνετο να βαδίζει κανείς στηριζόμενος στο ένα μόνο πόδι - ειδικά όταν έχει στη διάθεση του και τα δυο.
Χρησιμοποιούμε λοιπόν την περίοδο εξάσκησης στο Ζαζέν προκειμένου να επιτρέψουμε στον νου να καταλαγιάσει και να παραμείνουμε στην κατάσταση καθαρής επίγνωσης - συνειδητότητας γυμνής από νοητικούς σχηματισμούς κάθε είδους. Τότε, η όραση μας είναι ολοκάθαρη και αναγνωρίζουμε με άμεσο τρόπο την αλήθεια του εαυτού. Είναι μια άμεση εμπειρία χωρίς τη χρήση του νου. Είναι μια κατάσταση μη νου, απόλυτα όμως συνειδητή - πιο συνειδητή δεν γίνεται.
Έξω από την περίοδο εξάσκησης στο Ζαζέν, μέσα στην καθημερινή μας ζωή, τα «κέρδη» από τη συγκεκριμένη πρακτική βοηθούν στην συνέχιση της προσοχής στο τώρα και στην παρατήρηση του εγωικού εαυτού. Παρότι κατά τη διάρκεια του Ζαζέν μπορούμε να δούμε πολύ καθαρά τα εγωικά πρότυπα και τις δομές του μικρού εαυτού, είναι στην επαφή μας με τον κόσμο που μπορούμε να τα δούμε ακόμη πιο καθαρά, ζωντανά και σε εκφράσεις που συνήθως δεν υπάρχουν στην ησυχία της μοναχικής εξάσκησης.
Έτσι η εσωτερική εργασία προχωράει σε κάθε όψη της ζωής μας - κοινωνική, εργασιακή, ερωτική, οικογενειακή - μαθαίνοντας απλά πώς να παρατηρούμε χωρίς προϊδέαση αυτό που εμφανίζεται μέσα μας κάθε στιγμή. Σκέψεις, συναισθήματα, επιθυμίες, αισθήσεις. Όλα αυτά μαζί με το πρόθεμα «εγώ» συνιστούν το εγωικό μας όνειρο, και όλα αυτά χωρίς αυτό το πρόθεμα συνιστούν την αφυπνισμένη μας κατάσταση, στιγμή τη στιγμή.
