Το ΖΕΝ είναι Εύκολο, το ΖΕΝ Είναι Δύσκολο
Ο Dogen Zenji γράφει στο Genjokoan, "Όταν ένα ψάρι κολυμπάει στον ωκεανό, δεν υπάρχουν όρια στο νερό άσχετα από το πόσο μακριά κολυμπάει, όταν ένα πουλί πετάει στον ουρανό δεν υπάρχουν όρια στον αέρα άσχετα από το πόσο μακριά πετάει." Τι γίνεται, όμως με τη δική μας ζωή; Ζούμε άραγε με τέτοιο τρόπο, ώστε η ζωή που μας στηρίζει και μας φροντίζει κάθε στιγμή, να μην εμφανίζεται ότι θέτει όρια στη δραστηριότητα μας; Ή αντίθετα, έχοντας χάσει την αρμονική σχέση με το όλο, αισθανόμαστε περιορισμένοι, ανεπαρκείς, και κλειστοφοβικοί;
Δυστυχώς, κατά το μεγαλύτερο μέρος, αδυνατούμε να εκτιμήσουμε και να θαυμάσουμε την σοφία και την ομορφιά αυτής της ζωής, γιατί θα θέλαμε να ήταν διαφορετική απ' ότι είναι. Δεν είμαστε ευχαριστημένοι μαζί της. Έχουμε όλων των ειδών τις ιδέες και τις επιθυμίες για το πώς θα έπρεπε να ήταν, έτσι ώστε όλα τα εγωκεντρικά μας όνειρα να μπορούσαν να γίνουν πραγματικότητα. Το μέτρο μέτρησης είναι η εγωκεντρική στάση του νου μας.
Ωστόσο, η ζωή μας συνίσταται σ' αυτή την υπέροχη λειτουργία που συμβαίνει κάθε στιγμή, πέρα από τις συνειδητές και εσκεμμένες δράσεις μας, η οποία φροντίζει για όλα και δεν παραμελεί τίποτα. Την ονομάζουμε Βουδική φύση, ή κενότητα, ή με πολλούς άλλους τρόπους. Άσχετα από τις ονομασίες, αποτελεί την πραγματικότητα της κάθε στιγμής, είτε έχουμε επίγνωση είτε όχι. Συνήθως, μη έχοντας επίγνωση ότι ζούμε μέσα της, ότι είμαστε αυτή κάθε στιγμή, την αναζητούμε όπως θα αναζητούσε το ψάρι το νερό καταμεσής της θάλασσας, ή το πουλί τον αέρα στο μέσο του ουρανού. Ψάχνουμε, πολλές φορές απεγνωσμένα, να πετύχουμε μια λογική αντίληψη και γνώση της ζωής. Είναι άραγε κάτι τέτοιο απαραίτητο; Είναι αυτό που χρειαζόμαστε για να μπορέσουμε να ζήσουμε το μυστήριο και τη γοητεία της ύπαρξης; Απ' ότι φαίνεται, όχι.
Είμαστε ήδη αυτή η ζωή, πριν καν θέσουμε το πρώτο-πρώτο ερώτημα για το μυστήριο της. Ζώντας μέσα της όπως το ψάρι στο νερό, όπως το πουλί πετάει στον αέρα, γευόμαστε τη χαρά και την ευτυχία της ύπαρξης στιγμή τη στιγμή. Είναι πραγματικά υπέροχο, και ο μόνος λόγος για τον οποίο στερούμαστε τα νόμιμα δικαιώματα μας, είναι η βασική εγωκεντρική μας προσκόλληση. Η ανάγκη να προστατέψουμε και να ενισχύσουμε την χωριστικότητα μας, μας κάνει τυφλούς στο τι πραγματικά είναι η ζωή και στο ποιοι αληθινά είμαστε εμείς, με τελική κατάληξη τον πόνο.
Η άσκηση του Ζεν δεν είναι δύσκολη. Στην πραγματικότητα είναι υπερβολικά απλή, τόσο απλή, που για την πολύπλοκη ύπαρξη που έχουμε γίνει, φαίνεται εξαιρετικά δύσκολη. Συνίσταται στο να επιτρέπουμε στην επίγνωση να βιώνει την ύπαρξη μας μέσα στον κόσμο κάθε στιγμή. Πρόκειται για μια απαλή και ευγενική κίνηση, χωρίς ίχνος πίεσης και έντασης, μιας στάσης απόλυτα φυσική και αρμονική. Επιτρέπουμε στην επίγνωση να αγκαλιάζει κάθε έκφραση της ζωής, μέσα και γύρω μας, χωρίς επιλογή, χωρίς απόρριψη ή προσκόλληση.
Ωστόσο, λόγω της γερά εδραιωμένης εγωκεντρικής μας στάσης, αυτή η επίγνωση που δεν επιλέγει, δεν είναι εύκολο να βρει χώρο να σταθεί. Ακόμη κι αν βρει ένα μικρό άνοιγμα για να εμφανιστεί για λίγο, γρήγορα απωθείται και πάλι πίσω από τις παγιωμένες κινήσεις και στάσεις του νου. Για τον λόγο αυτό, χρειάζεται να καταβάλουμε αρκετή προσπάθεια κατά τη διάρκεια της πρακτικής του Ζεν. Πρέπει να προσπαθήσουμε ξανά και ξανά να παρατηρήσουμε όλες τις παγιωμένες στάσεις με τις οποίες προσεγγίζουμε τη ζωή, όλες τις συνήθειες που φιλτράρουν κάθε στιγμή την καθαρή εμπειρία.
Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια μη-δράση, απλά για την παρακολούθηση και παρατήρηση όλων των μηχανισμών μέσω των οποίων στερούμαστε την άμεση επικοινωνία και επαφή με κάθε εκδήλωση της ζωής. Πρέπει να γνωρίσουμε καλά αυτό που νομίζουμε ότι είμαστε, όλο το φάσμα της εγωκεντρισμού, από τον πυρήνα μέχρι την πιο εξωτερική επιφάνεια. Δεν προσπαθούμε να γίνουμε κάτι άλλο, κάτι πιο καλό, πιο ηθικό, ή πιο σοφό. Θέλουμε να δούμε με την μεγαλύτερη προσοχή, στην μεγαλύτερη λεπτομέρεια, τους μηχανισμούς με τους οποίους κόβουμε τη σχέση μας με τη ζωή, προσπαθώντας ταυτόχρονα για όλο και μεγαλύτερη ασφάλεια και διατήρηση της ύπαρξης μας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το πιο σημαντικό κόαν της ζωής μας είναι το εξής: "Πώς επιζητώντας όλο και περισσότερη ζωή καταφέρνουμε να την στερούμαστε σχεδόν ολωσδιόλου;"
Όταν ξεκινάμε την πρακτική του Ζεν, συναντάμε αρκετή δυσκολία στο να διατηρήσουμε το σώμα μας ακίνητο, στο να παραμείνουμε στο παρόν προσέχοντας τις σωματικές αισθήσεις καθώς εμφανίζονται και φεύγουν. Αυτή η απλή πρακτική γίνεται αληθινός άθλος, και σίγουρα η σπουδαιότητα της δεν είναι μικρή. Ακόμη, όμως, πιο δύσκολη, είναι η ικανότητα να προσέχουμε και να παραμένουμε με τις σκέψεις και τα συναισθήματα που τις ακολουθούν. Εδώ βρίσκεται η καρδιά της πρακτικής, και εδώ είναι που δοκιμάζεται η επιμονή και η ειλικρινής διάθεση του ασκούμενου. Αν το σημείο αυτό δεν γίνει σαφές, ακολουθεί η εγκατάλειψη και η απογοήτευση, και αρκετές φορές η αυτοδικαίωση.
Καθώς όλοι οι μηχανισμοί που συγκρατούν τον εγωκεντρισμό αρχίζουν να φανερώνονται όπως αληθινά είναι, δημιουργείται μια φυσική και αναμενόμενη αντίδραση. Η εγωκεντρική συγκρότηση απειλείται, και είναι φυσικό να αντιδράσει κατά της πρακτικής που της ταράζει τα θεμέλια και την όποια σχετική σιγουριά της. Η αντίδραση μπορεί να πάρει τη μορφή της εγκατάλειψης της πρακτικής, συνοδευόμενης είτε από ένα αίσθημα απογοήτευσης -"και πάλι δεν βρήκα αυτό που ψάχνω"- είτε από ένα αίσθημα αυτοδικαίωσης -"ήξερα ότι αυτή η πρακτική δεν αξίζει!". Αυτή η στιγμή είναι πολύ σημαντική στην πορεία άσκησης στο Ζεν, και όλοι ανεξαιρέτως πρέπει να απαντήσουν στα ερωτήματα που τους θέτει.
Αν τελικά συνεχίσουμε την πρακτική μας, καταφέρνουμε να αυξήσουμε τη δύναμη και την αντοχή μας να παραμένουμε με όλα τα κομμάτια του μικρού μας εαυτού. Όλες οι πλευρές του εγωκεντρικού μας οικοδομήματος γίνονται σταδιακά ορατές, και σε τελική ανάλυση δεν αποτελούν παρά μερικές εκφράσεις αυτού του ίδιου του φαινομένου της ζωής. Χάνουν, σιγά-σιγά, την αρχική φαινομενική τους ακαμψία και στερεότητα, και αφομοιώνονται μέσα στην ενεργειακή ροή που ονομάζουμε έκφραση της ζωής. Καταλύτης είναι αναμφίβολα η προσοχή και η δυνατότητα να παραμένουμε με αυτό που παρουσιάζεται κάθε στιγμή, ανεξάρτητα από το πόσο ευχάριστο ή δυσάρεστο, όμορφο ή άσχημο είναι.